قهوه یکی از محبوب ترین و پرحاشیه ترین نوشیدنی های دنیا محسوب می شود. در طول تاریخ قهوه در مسایل سیاسی ، مذهبی و اعتقادی ، علمی و پزشکی و حتی اقتصادی به دلایل مختلف حضور داشته است . در این مقاله به تاریخچه کاملی از قهوه میپردازیم ، با کاپریس همراه باشید.
تاریخچه قهوه
تاریخچه قهوه به طور گسترده از قرن پانزدهم آغاز شد، زمانی که دانه های قهوه برای اولین بار توسط بازرگانان سومالیایی از اتیوپی به یمن صادر شد.یکی از اولین کاربردهای گسترده قهوه در صومعه های یمن بود .صوفی های این کشور از قهوه به عنوان ابزار کمکی برای افزایش تمرکز در هنگام عبادات خود استفاده می کردند. محبوبیت قهوه در بین معتقدین صوفی به زودی باعث سرایت آن به مرکز عربستان و شهرهای بزرگی مثل مکه و مدینه شد . در اوایل قرن شانزدهم نیز به واسطه حاکمیت گسترده اعراب در شرق ، به زودی قهوه به سایر نواحی همسایه از جمله هند جنوبی (کارناتاکا)، ایران، ترکیه، هند و شمال آفریقا رسید. سپس به صورت زنچیره وار به بالکان، ایتالیا و بقیه اروپا و همچنین آسیای جنوب شرقی گسترش یافت.
کشف قهوه
افسانه های متعدد آغاز تاریخ قهوه را در تاریخ های بسیار قدیمی تر می دانند. طبق یکی از افسانه‌ها، اجداد قوم کافیچوی امروزی در پادشاهی کافا (اتیوپی کنونی) اولین کسانی بودند که اثر انرژی‌زای گیاه قهوه را تشخیص دادند. با این حال، هیچ مدرک مستقیمی که مصرف و کشت گسترده قهوه را زودتر از قرن 15 میلادی ثابت کند وجود ندارد.
داستان محبوبی به نام ماجرای کالدی که می گوید یک چوپان اتیوپیایی در قرن نهم که وقتی متوجه شد بزهایش پس از خوردن دانه‌های گیاه قهوه دچار هیجان‌زدگی شده و انرژی زیادی داشتند ، به اثر تحریک‌کننده قهوه پی برد، تا سال 1671 به صورت مکتوب ظاهر نشد و احتمالاً افسانه ای بیش نیست.
ریشه لغوی
کلمه Coffee در سال 1582 از کلمه Koffie هلندی وارد زبان انگلیسی شد و ترکیب نهایی آن ترکیبی از کلمه kahve از ترکی عثملنی و همچنین از عربی (قهوة) بود.
واژه قهوه فارسی و عربی از ریشه شناسی فرهنگ زبان عربی از فعل قها (قها، «فقدان ، گرسنگی») در اشاره به شهرت نوشیدنی ای که به عنوان سرکوب‌کننده اشتها خورده می شد . همچنین بخش دیگری از آن برگرفته از کلمه (قوه) به معنی قدرت و انرژی در زبان عربی بود . یکی از ریشه های اصلی کلمه قهوه نیز اشاره به نام سلطنت قوم (کافا) که در اتیوپی کشور محل تولد قهوه حکومت می کردند اشاره دارد.
قهوه در ادیان و فرهنگ ها
صوفیان
یکی از اولین کاربردهای اعتقادی قهوه توسط صوفیان یمن انجام شد . این قوم هنگام انجام مراسم های دینی و عبادات خود این نوشیدنی به عنوان کمکی برای تمرکز و نوعی مستی معنوی استفاده می کردند و بر این باور بودند با شادابی ناشی از قهوه می توانند عبادت خالصانه و بهتری انجام دهند . یکی از کاربردهای اصلی قهوه در میان صوفیان برای بیدار ماندن هنگام انجام عبادات شبانه بود.
قهوه در اتیوپی سرزمین مادری
در اواخر قرن هجدهم قهوه توسط کلیسای ارتدوکس ممنوع اعلام شد چرا که تاثیرات آن پس از مصرف فراوان باعث می شد علی رغم بی خطر بودن نسبی قهوه ، تاثیراتی مشابه مواد مخدر از خود نشان دهد. با این حال، در نیمه دوم قرن نوزدهم، نگرش اتیوپی نسبت به نوشیدن قهوه ملایم تر شد و مصرف آن بین سال های 1880 و 1886 به سرعت گسترش یافت. به گفته ریچارد پانکهورست، «آزادی قهوه در اتیوپی به خاطر امپراطور منلیک بود که خودش آن را نوشید، و کشیش محبوب آن دوران ابونا ماتئوس که برای از بین بردن اعتقاد روحانیون مسیحی مبنی بر اینکه این قهوه فقط برای مسلمان است ، تلاش زیادی کرد.
قهوه در اسلام
برخلاف دیدگاه امروزی مردم، قهوه اغلب موضوعی بحث برانگیز و پرحاشیه ای برای تمدن های قدیمی تر به ویژه اسلام بود. در سال های 1532-1533 میلادی فتوای حرام بودن قهوه در اسلام صادر شد . به گفته مورخین آن دوران دلیل اصلی این فتوا تاثیرات هیجانی قهوه روی رفتار اشخاص که شباهت بسیاری به نوشیدنی های الکلی داشته بوده است. در آن سال های دولت های اسلامی خیلی سخت گیرانه در تلاش برای تنظیم مصرف سایر مواد تفریحی و نشاط آور مانند تنباکو و مشروبات الکلی بودند و در همین راستا امپراتوری های اسلامی همانند حکومت عثمانی و صفوی فتوا های زیادی از جمله ممنوعیت قهوه صادر کردند .
در آن دوران نوشیدن قهوه در مکان های عمومی نیز به شدت در بین مسلمانان مورد تحقیر قرار می گرفت. نه تنها مصرف عمومی به عنوان یک تابو تلقی می شد، بلکه بسیاری از مردم اغلب قهوه از یک کاسه همگانی به روشی مشابه نوشیدن شراب می نوشیدند که تصویر اجتماعی بدی برای آن ایجاد کرد و به تصورات منفی موجود در مورد قهوه افزود. زیرا یک سبک مصرف و تاثیرات مشابه دایما باعث می شد عالمان دینی آن را با الکل مقایسه می کند.
در سال های پس از صدور فتوا نیز تلاش های روز افزون زیادی برای جلوگیری از افزایش محبوبیت قهوه در بین مسلمانان شد. در حالی که سطلان سلیمان اول هنوز در قدرت بود، دولت شروع به در نظر گرفتن مالیات های سنگین تر برای شغل های عمومی غیر دولتی و افراد بیکار کرد. این روند در طول سلطنت سلطان سلیم دوم در سال 1567 و همچنین سلطان مراد سوم در سال 1583 نیز ادامه داشت و همین موضوع باعث شد قشر ضعیف تر که زیر فشار روانی و مالی بیشتری بودن در ابتدا به طور پنهانی و به مرور به شکل عمومی تر شروع به نوشیدن قهوه کنند . سرانجام در اواخر دوران سلطنت سلطان مراد سوم شباهت قهوه به الکل کاملا به شکل یک سوتفاهم شناخته شده و بین مردم طبقه های ضعیف اجتماعی بسیار رایج بود . تا اینکه سرانجام می توان گفت فتوای ممنوعیت قهوه به طور کامل نا دیده گرفته شده و شکست خورد . چرا که به طور واضح تاثیرات بسیار کمتری نسبت به مشروبات الکلی داشت .
قهوه در اروپا
قهوه برای اولین بار در مجارستان و زمانی که ترکها در نبرد موحچ در سال 1526 به مجارستان حمله کردند، وارد اروپا شد. چندین سال بعد در اوایل قرن شانزدهم، قهوه از طریق برده داری وارد جزیره مالت شد. بردگان مسلمان ترک که توسط شوالیه های ایتالیایی در محاصره بزرگ مالت در سال 1565 زندانی شده بودند به روش سنتی خود در محاصره قهوه دم کرده و می نوشیدند . دومنیکو ماگری در کتاب خود Virtu del Kafé، ترک ها را “ماهر ترین سازندگان این معجون” خطاب می کند. همچنین جهانگرد آلمانی گوستاو سامرفلد در سال 1663 می نویسد: «توانایی ترک ها برای درآمد زایی از طریق آب ، شکر و یک پودر تنباکو شکر واقعا ستودنی بود» . قهوه در آن دوران یک نوشیدنی محبوب در بین قوم اشرافی مالت بود و کافی شاپ های بسیاری در این جزیره وجود داشت .
از طرفی دیگر روابط تجاری گسترده بین جمهوری ونیز و آفریقای شمالی به ویژه مصر ، انواع بسیاری از کالاهای آفریقایی از جمله قهوه را به این بندر بزرگ اروپایی آورد. بازرگانان ونیزی نوشیدن قهوه را به ثروتمندان ونیز معرفی کرده و آن را به قیمت های بسیار بالایی به اشرافیان ونیز می فروختند و به این ترتیب قهوه به اروپا راه یافت . در سال 1591، گیاه شناس و پزشک ونیزی، پروسپرو آلپینی، اولین کسی بود که شرحی علمی از گیاه قهوه را در اروپا منتشر کرد. اولین قهوه خانه اروپایی نبر جدا از قهوه خانه های امپراتوری عثمانی و مالت در سال 1645 در ونیز افتتاح شد.
نویسنده : امیرحسین رستگار
