قهوه در اسلام
یکی از ویژگی های اصلی دین اسلام از ابتدای حضور پیامبر تا کنون ، حساسیت و سخت گیری روی مواد خوراکی که منجر به تغییر حالت و قدرت تصمیم گیری بدن می شود بوده است. موضوعی که از ابتدای کشف قهوه باعث شد این نوشیدنی مورد توجه عالمان اسلام قرار بگیرد افزایش انرژی و شادابی بسیار به واسطه کافئین موجود در آن است .
حدیث شَارِبُونَ بِالْقَهَوَات
نقل شده حدیثی از پیامبر به نام “شَارِبُونَ بِالْقَهَوَات” که قهوه را یکی از نشان های ظهور دانسته از جمله اولین حواشی قهوه در دین اسلام بود . ایشان فرمودند :
” پس از من گروهی می‌آیند که غذاهاى رنگین و گوارا می‌خورند، چهارپایان را سوار می‌شوند، زنان مانند زنی که براى شوهر آرایش می‌کند، آرایش می‌کنند و آرایش خود را مانند زنان به دیگران نشان می‌دهند. لباسشان لباس پادشاهان ستم‌گر باشد. اینان در آخرالزمان منافقان امت هستند و قهوه می‌خورند و قماربازی می‌کنند . “
با توجه به اینکه خود دانه های قهوه و مصرف آن به صورت نوشیدنی تغریبا در سال 870 هجری و چندین قرن پس از فوت پیامبر کشف شده عده ای بر این باورند که “قهوه” در این حدیث اشاره به نوشیدنی دیگری داشته است . پس نمی توان سندیت قطعی به آن داشت .
کپی لواک
قهوه کپی لواک (مدفوع حیوان) نیز یکی از موارد دیگری است که از نظر دین اسلام بحث برانگیز است . این نوع قهوه که با خوراندن دانه های قهوه به حیواناتی مثل سمور و جمع آوری آن از مدفوع این حیوانات ساخته می شود . از آنجایی که در دین اسلام خوردن مدفوع جانوران نجس خطاب شده و جایز نیست در فتواهای بسیاری توصیه شده که از آن خودداری شود .
آیا قهوه در اسلام حرام است؟
نکته ی جالبی که گاها در بحث قهوه و اسلام مطرح می شود این است که قهوه در ابتدا در کشور یمن که خود دولت اسلامی داشته و به ویژه توسط صوفیان این منطقه مصرف می شده . حتی مدتی پس از گسترش آن کشورهای مسیحی آن را نوشیدنی ای ویژه مسلمانان می دانستند .
یکی دیگر از مسایلی که دید منفی اسلام به قهوه را تقویت کرد نیز محبوبیت سریع آن در بین مردم بود . در قرن اول کشف قهوه ، اعراب از نوشیدنی استقبال بسیار کردند تا جایی که قهوه خانه های بسیاری در سرتا سر حکومت اسلامی تاسیس شد و مردم بیشتری همه روزه به قهوه روی می آوردند. اما پس از مدتی به ویژه در دوران حکومت عباسیان ، مردم از قهوه خانه ها به عنوان محلی برای جمع شدن و انجام بحث های سیاسی مذهبی استفاده می کردند . به همین دلیل مقامات بسیاری تلاش بر به هم زدن اتحاد مردم و کنار زدن قهوه شدند.
فتوای حرام شدن قهوه
این افراد شروع ایجاد شبهه در مورد نوشیدن قهوه کردند و این نوشیدنی را هم طراز شراب دانستند .آن ها ایجاد سر خوشی و سر حال شدن از نوشیدن قهوه را بهانه ای قرار دادند تا نوشیدن آن را حرام اعلام کنند .
به همین طریق در سال های 1532-1533 میلادی فتوای حرام بودن قهوه در اسلام صادر شد . به گفته مورخین آن دوران دلیل اصلی این فتوا تاثیرات هیجانی قهوه روی رفتار اشخاص که شباهت بسیاری به نوشیدنی های الکلی داشته بوده است.
در آن سال های دولت های اسلامی خیلی سخت گیرانه در تلاش برای تنظیم مصرف سایر مواد تفریحی و نشاط آور مانند تنباکو و مشروبات الکلی بودند . در همین راستا امپراتوری های اسلامی همانند حکومت عثمانی و صفوی فتوا های زیادی از جمله ممنوعیت قهوه صادر کردند .
در آن دوران نوشیدن قهوه در مکان های عمومی نیز به شدت در بین مسلمانان مورد تحقیر قرار می گرفت. نه تنها مصرف عمومی به عنوان یک تابو تلقی می شد، بلکه بسیاری از مردم اغلب قهوه از یک کاسه همگانی به روشی مشابه نوشیدن شراب می نوشیدند که تصویر اجتماعی بدی برای آن ایجاد کرد و به تصورات منفی موجود در مورد قهوه افزود. زیرا یک سبک مصرف و تاثیرات مشابه دایما باعث می شد عالمان دینی آن را با الکل مقایسه می کند.
قهوه در جامعه اسلامی امروز
در سال های پس از صدور فتوا نیز تلاش های روز افزون زیادی برای جلوگیری از افزایش محبوبیت قهوه در بین مسلمانان شد. در حالی که سطلان سلیمان اول هنوز در قدرت بود، دولت شروع به در نظر گرفتن مالیات های سنگین تر برای شغل های عمومی غیر دولتی و افراد بیکار کرد. این روند در طول سلطنت سلطان سلیم دوم در سال 1567 و همچنین سلطان مراد سوم در سال 1583 نیز ادامه داشت . همین موضوع باعث شد قشر ضعیف تر که زیر فشار روانی و مالی بیشتری بودند در ابتدا به طور پنهانی و به مرور به شکل عمومی تر شروع به نوشیدن قهوه کنند .
سرانجام در اواخر دوران سلطنت سلطان مراد سوم شباهت قهوه به الکل کاملا به شکل یک سوتفاهم شناخته شده و بین مردم طبقه های ضعیف اجتماعی بسیار رایج بود . تا اینکه سرانجام می توان گفت فتوای ممنوعیت قهوه به طور کامل نا دیده گرفته شده و شکست خورد . چرا که به طور واضح تاثیرات بسیار کمتری نسبت به مشروبات الکلی داشت .
امروزه فتوا یا حدیث مستقیمی بنا بر ممنوعیت یا حرام بودن قهوه در هیچ دین و حکومتی وجود نداشته و همگان در کنار سایر نوشیدنی های خانگی مثل چای از آن استفاده می کنند . اما دیدگاه اسلام به قهوه کماکان دارای شبهاتی بوده و برخی عالمان دینی هنوز هم نوشیدن آن را جایز نمی دانند .
نویسنده : امیرحسین رستگار
